Lost in translation: Shakespeare

De laatste complete vertaling van alle sonnetten van Shakespeare uit de koker van slechts één vertaler stamt van lang geleden. De meeste Engelsen zijn van mening dat Shakespeare onvertaalbaar is en er niet aan zijn teksten gesleuteld mag of kan worden. Waarom is dit het geval?

Hamlet en Halbert
De naam Hamlet ontleent in Nederland zijn betekenis aan het feit dat het de hoofdrolspeler is uit één van Shakespeare's beroemdste werken. Hamlet heeft echter ook nog een betekenis (o.a. gehucht, gemeenschap, kruispunt). Deze betekenis is voor ons in principe  verborgen gebleven. Hetzelfde geldt bij een (hypothetisch) klassiek toneelstuk in het Engels waarbij een beul genaamd Halbert ten tonele zou worden gevoerd. Naast de naam van het personage in kwestie, is een Halbert ook een soort van groot zwaard/slagwapen. Door het letterlijk overnemen verliest de naam dan ook zijn dubbelzinnigheid.

De balans vinden
Alhoewel het laatste een niet bestaand voorbeeld betreft, is het wel kenmerkend voor de dilemma's die een goede vertaler heeft. De balans vinden tussen enerzijds een moderne vertaling, geschikt voor het publiek van dat moment en anderzijds de context, cadans en teneur zo onaangetast mogelijk laten. Er zijn maar weinigen, zo niet enkelen per generatie, die deze kunst tot in de finesses beheersen. Is dat echter een reden om maar niet te vertalen? Met een goed vertaalbureau kunnen de meeste literaire teksten wél met een juiste boodschap worden overgebracht.

What about Shakespeare?
Vooral daar waar een literair werk ook nog een poëtisch karakter met zich meedraagt wordt het lastig. De sonnetten van Shakespeare zijn daar een goed voorbeeld van. In 2010 stond er een artikel in de Vrij Nederland van Hans van den Bergh, over de struikelblokken die (meester) vertaler Peter Verstegen tegenkwam. Hij probeerde de sprankelend moderne vertaling van alle sonnetten van Shakespeare aan de man te krijgen. Verstegen heeft uitgever na uitgever afgelopen en nadat er telkens verwachtingen werd gewekt, viste hij uiteindelijk toch achter het net. De reden? De vertaling zou de uitgevers niet genoeg winst opleveren.

Eigen werk eerst
Bijna vier jaar na dato is dit stuk uit Vrij Nederland helaas nog steeds actueel. Wie met behulp van Google gaat zoeken naar hedendaagse vertalingen van de sonnetten van Shakespeare komt enigszins bedrogen uit. Losse flarden, overal. De literaire fondsen zijn naar eigen zeggen alleen geïnteresseerd in het subsidiëren van vertalingen van oude Nederlandse werken naar moderne(re) versies, of naar andere talen. Een mooi export product, zeker. Ook wordt zo ons cultureel erfgoed in stand gehouden, maar wederom is deze gang van zaken exemplarisch voor de “naar binnen gerichtheid” van onze samenleving. Toch blijft het jammer dat Shakespeare’s ingewikkelde gedichten niet in een modern jasje aan de man kunnen worden gebracht.